Biến thiên từ là gì?

Biến thiên từ là góc lệch giữa hướng Bắc thực và Bắc từ. Bạn cần hiệu chỉnh la bàn theo thông số này để định vị và điều hướng chính xác.

Định nghĩa

Biến thiên từ, còn gọi là độ từ thiên, là góc lệch giữa hướng Bắc thực và hướng Bắc từ tại một vị trí bất kỳ trên Trái Đất.

Bắc thực (True North) là hướng đến Cực Bắc địa lý của Trái Đất. Đây là một điểm cố định mà tất cả các đường kinh tuyến hội tụ. Bản đồ giấy và bản đồ số đều sử dụng Bắc thực làm mốc tham chiếu.

Bắc từ (Magnetic North) là hướng mà kim la bàn của bạn chỉ tới. Điểm này dịch chuyển liên tục do những thay đổi trong lõi sắt nóng chảy của Trái Đất.

Sự khác biệt giữa hai hướng Bắc này tạo ra biến thiên từ. Giá trị này thay đổi tùy thuộc vào vị trí và thời gian. Nó được đo bằng độ, có thể là Đông (E) hoặc Tây (W).

Vì sao quan trọng

Việc hiểu và áp dụng biến thiên từ là kỹ năng sống còn trong các hoạt động ngoài trời như đi bộ đường dài, leo núi hay định vị trong rừng. Nếu bạn bỏ qua thông số này, bạn sẽ đi sai hướng.

Một độ lệch nhỏ có thể tạo ra sai số lớn trên một quãng đường dài. Ví dụ, nếu bạn đi bộ 10 km với độ lệch chỉ 1 độ, bạn có thể đi chệch khỏi mục tiêu gần 175 mét. Ở những địa hình phức tạp hoặc thời tiết xấu, sai số này đủ để gây nguy hiểm.

Hiệu chỉnh biến thiên từ giúp bạn đồng bộ la bàn với bản đồ. Điều này đảm bảo phương hướng bạn xác định trên thực địa khớp hoàn toàn với phương hướng trên bản đồ, giúp việc định vị và tìm đường trở nên chính xác tuyệt đối.

Thông số và cách xác định

Biến thiên từ không phải là một hằng số. Giá trị của nó phụ thuộc vào hai yếu tố chính:

Vị trí địa lý: Biến thiên từ khác nhau ở mỗi nơi trên thế giới.

Thời gian: Do Cực Bắc từ liên tục dịch chuyển, giá trị biến thiên từ tại cùng một địa điểm cũng thay đổi theo từng năm.

Để tìm giá trị biến thiên từ chính xác, bạn có thể:

Kiểm tra trên bản đồ địa hình: Các bản đồ địa hình uy tín thường ghi rõ thông tin biến thiên từ tại khu vực và năm xuất bản.

Sử dụng công cụ trực tuyến: Các website của những cơ quan như Cục Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA) cung cấp công cụ tính toán biến thiên từ cập nhật nhất cho bất kỳ tọa độ nào.

Sử dụng ứng dụng di động: Nhiều ứng dụng la bàn hoặc GPS trên điện thoại thông minh tự động tính toán và hiệu chỉnh biến thiên từ.

Cách áp dụng biến thiên từ

Sau khi có được giá trị biến thiên từ, bạn cần áp dụng nó vào la bàn của mình. Có hai cách phổ biến để thực hiện việc này.

Đối với la bàn có thể điều chỉnh

Nhiều loại la bàn chuyên dụng cho phép bạn cài đặt sẵn giá trị biến thiên từ. Bạn chỉ cần xoay vít điều chỉnh hoặc vòng chia độ trên la bàn theo đúng thông số (ví dụ: 1 độ Tây). Sau khi cài đặt, kim la bàn sẽ tự động bù trừ và chỉ về hướng Bắc thực thay vì Bắc từ. Đây là cách tiện lợi và giảm thiểu sai sót.

Đối với la bàn không thể điều chỉnh

Với la bàn cơ bản, bạn phải tính toán và bù trừ thủ công mỗi khi đo phương vị. Quy tắc cần nhớ là:

Biến thiên từ Tây: Cộng thêm giá trị biến thiên từ vào số đo của bạn.

Biến thiên từ Đông: Trừ đi giá trị biến thiên từ khỏi số đo của bạn.

Ví dụ, nếu biến thiên từ là 1 độ Tây và bạn muốn đi theo hướng 90 độ trên bản đồ, bạn cần đi theo hướng 91 độ trên la bàn (90 + 1).

Ví dụ thực tế ở Việt Nam

Nhìn chung, biến thiên từ ở Việt Nam khá nhỏ và có xu hướng lệch về phía Tây. Tuy nhiên, giá trị này vẫn đủ để ảnh hưởng đến việc định vị chính xác.

Tại Vườn quốc gia Cát Bà (Hải Phòng): Biến thiên từ khoảng 0°50' Tây. Nghĩa là kim la bàn sẽ chỉ lệch về phía tây gần 1 độ so với Bắc thực.

Tại đỉnh Fansipan (Lào Cai): Biến thiên từ khoảng 0°45' Tây.

Tại Vườn quốc gia Bidoup Núi Bà (Lâm Đồng): Biến thiên từ khoảng 0°30' Tây.

Dù các giá trị này dưới 1 độ, việc hiệu chỉnh vẫn cần thiết, đặc biệt khi di chuyển trong rừng rậm, không có tầm nhìn hoặc trong các chuyến đi dài ngày đòi hỏi độ chính xác cao.

Lỗi thường gặp

Bỏ qua hoàn toàn biến thiên từ: Đây là lỗi phổ biến nhất, dẫn đến việc đi chệch hướng mà không nhận ra.

Sử dụng giá trị lỗi thời: Dùng thông số biến thiên từ trên một tấm bản đồ cũ 20 năm sẽ không còn chính xác.

Nhầm lẫn giữa cộng và trừ: Áp dụng sai quy tắc (cộng thay vì trừ cho biến thiên từ Đông và ngược lại) sẽ làm sai số tăng gấp đôi.

Nhầm lẫn biến thiên từ với độ lệch từ: Độ lệch từ (deviation) là sai số của la bàn gây ra bởi các vật kim loại hoặc từ trường gần đó (điện thoại, dao, gậy leo núi kim loại). Bạn cần để la bàn tránh xa các vật này khi đo đạc.

Thuật ngữ liên quan

Bắc thực (True North): Hướng tới Cực Bắc địa lý, là điểm tham chiếu trên bản đồ.

Bắc từ (Magnetic North): Hướng kim la bàn chỉ tới, một điểm di động.

Bắc bản đồ (Grid North): Hướng các đường kẻ dọc trên lưới tọa độ của bản đồ. Hướng này thường song song hoặc rất gần với Bắc thực.

Độ lệch từ (Deviation): Góc lệch của kim la bàn do ảnh hưởng từ các vật kim loại hoặc từ trường nhân tạo ở gần.

Câu hỏi thường gặp

Làm sao để biết biến thiên từ ở nơi tôi sắp đi?

Bạn có thể kiểm tra trên bản đồ địa hình cập nhật của khu vực hoặc dùng các công cụ tính toán trực tuyến của NOAA.

Điện thoại thông minh có tự điều chỉnh biến thiên từ không?

Có, hầu hết các ứng dụng la bàn và bản đồ trên điện thoại có GPS sẽ tự động lấy dữ liệu và hiệu chỉnh biến thiên từ cho bạn.

Biến thiên từ ở Việt Nam có lớn không?

Không, biến thiên từ ở Việt Nam hiện tại rất nhỏ, thường dưới 1 độ về phía Tây trên khắp cả nước.

Việc nắm vững và áp dụng biến thiên từ giúp bạn tự tin hơn khi sử dụng la bàn và bản đồ. Đây là một kỹ năng nền tảng để đảm bảo an toàn cho mọi chuyến phiêu lưu.

Xem la bàn chuyên dụng tại WeTrek.vn.