Độ bật đàn hồi là gì?

Độ bật đàn hồi là khả năng vật liệu trả lại năng lượng sau khi bị nén, giúp bạn di chuyển hiệu quả và giảm chấn động khi đi trekking hoặc chạy trail.

Độ bật đàn hồi, hay Elastic Recoil, là một thuật ngữ vật lý mô tả khả năng của một vật liệu hoặc một hệ thống trả lại năng lượng đã tích trữ khi nó bị biến dạng. Khi bạn tác động một lực lên vật liệu, ví dụ như nén đế giày xuống đất, vật liệu đó sẽ tích trữ năng lượng. Khi bạn nhấc chân lên, vật liệu sẽ giải phóng năng lượng đó dưới dạng một lực đẩy ngược lại.

Khái niệm này khác với đệm (cushioning). Đệm chủ yếu hấp thụ và triệt tiêu lực tác động để bảo vệ cơ thể bạn. Độ bật đàn hồi cũng hấp thụ lực nhưng sau đó hoàn trả lại một phần năng lượng đó. Một vật liệu có độ bật đàn hồi cao sẽ cho cảm giác nảy, linh hoạt và giúp bạn tiến về phía trước. Ngược lại, một vật liệu chỉ có đệm tốt sẽ cho cảm giác êm ái nhưng không có lực đẩy.

Trong các hoạt động ngoài trời như trekking, leo núi hay chạy trail, mỗi bước chân đều tiêu tốn năng lượng. Độ bật đàn hồi trong trang bị giúp bạn tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng này.

• Tiết kiệm năng lượng: Năng lượng được hoàn trả từ đế giày hay gậy trekking giúp đẩy bạn về phía trước. Điều này làm giảm tải cho cơ bắp, giúp bạn đi được xa hơn và ít mệt mỏi hơn. Trên những cung đường dài như Tà Năng - Phan Dũng, việc tiết kiệm dù chỉ một phần nhỏ năng lượng ở mỗi bước chân cũng tạo ra sự khác biệt lớn.

• Giảm chấn động lên khớp: Khi di chuyển trên địa hình gồ ghề, các khớp như đầu gối và cổ chân phải chịu áp lực lớn. Một hệ thống có độ bật đàn hồi tốt không chỉ hấp thụ lực tác động ban đầu mà còn giúp cơ thể bạn "nảy" lên khỏi bề mặt nhanh hơn. Quá trình này làm giảm thời gian và cường độ lực truyền vào khớp.

• Tăng hiệu suất di chuyển: Đối với những người chạy trail hoặc di chuyển nhanh, độ bật đàn hồi giúp tăng tốc độ và sự linh hoạt. Lực đẩy từ mỗi bước chân giúp bạn duy trì guồng chân nhanh hơn và phản ứng tốt hơn với sự thay đổi của địa hình, ví dụ như khi chạy xuống từ đỉnh Lảo Thẩn.

Trong phòng thí nghiệm, các nhà sản xuất đo độ bật đàn hồi bằng một chỉ số gọi là "Tỷ lệ hoàn trả năng lượng" (Energy Return Percentage). Họ sử dụng máy móc chuyên dụng để thả một vật nặng tiêu chuẩn xuống một mẫu vật liệu từ một độ cao nhất định. Sau đó, máy sẽ đo độ cao mà vật nặng nảy ngược trở lại.

Tỷ lệ phần trăm giữa độ cao nảy lại và độ cao thả ban đầu chính là tỷ lệ hoàn trả năng lượng. Một vật liệu có tỷ lệ hoàn trả 70% có nghĩa là nó trả lại 70% năng lượng tác động vào nó. Các vật liệu hiện đại dùng trong giày chạy hiệu suất cao có thể đạt tỷ lệ trên 80%. Các loại vật liệu phổ biến có độ bật đàn hồi cao bao gồm:

• PEBA (Polyether Block Amide): Một loại nhựa nhiệt dẻo nhẹ, bền và có độ hoàn trả năng lượng rất cao.

• TPU (Thermoplastic Polyurethane): Bền hơn và nặng hơn PEBA nhưng cũng cung cấp độ bật đàn hồi và độ bền tốt.

• Các hợp chất EVA (Ethylene-Vinyl Acetate) cải tiến: EVA truyền thống chủ yếu để làm đệm, nhưng các phiên bản mới được pha trộn với các chất phụ gia khác để tăng độ nảy.

Đây là ứng dụng rõ ràng nhất của độ bật đàn hồi. Phần đế giữa (midsole) của giày là nơi công nghệ này được áp dụng. Một đôi giày có đế giữa với độ bật đàn hồi tốt sẽ giúp bạn cảm thấy nhẹ nhàng và nhanh nhẹn hơn trên đường mòn. Khi leo dốc ở các vùng núi đá như Hà Giang, lực đẩy từ đế giày giúp bạn vượt qua các bậc đá dễ dàng hơn. Khi xuống dốc, nó giúp kiểm soát bước chân và giảm áp lực lên đầu gối.

Một số gậy trekking cao cấp được làm từ sợi carbon hoặc hợp kim nhôm đặc biệt. Các vật liệu này có độ uốn cong nhẹ và khả năng đàn hồi. Khi bạn chống gậy xuống đất để đẩy người về phía trước, thân gậy sẽ hơi cong lại và tích trữ năng lượng. Ngay sau đó, nó duỗi thẳng ra, giải phóng năng lượng và tạo một lực đẩy nhỏ. Điều này giúp giảm mỏi cho cánh tay và vai trong những chuyến đi dài ngày.

Độ bật đàn hồi cũng xuất hiện trong các loại vải co giãn. Các loại vải tích hợp sợi spandex hoặc elastane có khả năng kéo giãn theo chuyển động của cơ thể và quay trở lại hình dạng ban đầu ngay lập tức. Đây chính là biểu hiện của độ bật đàn hồi ở cấp độ sợi vải. Nó đảm bảo quần áo không bị chùng, bó sát vừa vặn và không cản trở chuyển động của bạn khi leo trèo hoặc rướn người. Tương tự, dây đeo vai của balo cũng cần có độ đàn hồi để ôm sát cơ thể và phân tán trọng lượng hiệu quả.

Hiểu rõ về độ bật đàn hồi giúp bạn lựa chọn trang bị phù hợp hơn. Nó cho phép bạn đưa ra quyết định dựa trên hiệu suất và sự thoải mái, thay vì chỉ tập trung vào các yếu tố đơn lẻ như độ êm hay trọng lượng.

Không, vật liệu có độ bật đàn hồi cao thường được thiết kế để chịu được hàng nghìn chu kỳ nén mà không mất đi đặc tính.

Không hoàn toàn, bạn cần chọn độ bật phù hợp với địa hình và mục đích sử dụng để có sự cân bằng giữa hiệu suất và sự ổn định.

Bạn nên xem thông tin vật liệu đế giữa từ nhà sản xuất và đọc các bài đánh giá chi tiết về sản phẩm.

Xem các mẫu giày trekking và chạy trail tại WeTrek.vn.