Độ co giãn dây là gì?

Độ co giãn dây là tỷ lệ phần trăm dây dài ra khi chịu một khối lượng nhất định, yếu tố này quyết định khả năng hấp thụ lực và độ an toàn của dây.

Độ co giãn của dây là một trong những thông số kỹ thuật quan trọng nhất. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến sự an toàn và hiệu quả của bạn khi tham gia các hoạt động ngoài trời. Một sợi dây có độ co giãn phù hợp sẽ hấp thụ lực tác động khi bạn ngã, giảm thiểu chấn thương cho cơ thể và áp lực lên các điểm neo. Ngược lại, một sợi dây không đủ co giãn sẽ tạo ra một cú giật mạnh, nguy hiểm. Dây quá co giãn lại gây khó khăn khi thao tác hoặc cứu hộ.

Hiểu rõ về độ co giãn giúp bạn chọn đúng loại dây cho đúng mục đích. Leo núi đá đòi hỏi một loại dây khác với thám hiểm hang động hay cứu hộ. Việc lựa chọn sai dây không chỉ làm giảm hiệu suất mà còn đe dọa đến tính mạng.

Độ co giãn của dây được chia thành hai loại chính: độ giãn động và độ giãn tĩnh. Mỗi loại phục vụ cho những mục đích sử dụng khác nhau và được kiểm tra theo các tiêu chuẩn an toàn riêng của Hiệp hội Leo núi Quốc tế (UIAA).

Độ giãn động là khả năng dây giãn ra trong một cú ngã leo núi (fall factor 1.77) với khối lượng 80 kg. Đây là thông số quan trọng nhất đối với dây leo núi động (dynamic rope).

• Mục đích: Hấp thụ lực tác động khi người leo dẫn (lead climbing) bị ngã. Sợi dây hoạt động như một bộ giảm xóc, kéo dài ra để triệt tiêu năng lượng của cú rơi. Điều này giúp bảo vệ người leo khỏi chấn thương cột sống và giảm lực tác động lên các điểm bảo hiểm.
• Tiêu chuẩn UIAA: Độ giãn động không được vượt quá 40%.
• Ví dụ thực tế: Khi bạn leo núi đá ở Hữu Lũng, Lạng Sơn và bị ngã, sợi dây dynamic sẽ giãn ra một cách mượt mà. Nó giúp cú ngã của bạn nhẹ nhàng hơn thay vì bị giật đột ngột.

Độ giãn tĩnh là khả năng dây giãn ra khi chịu một khối lượng tĩnh 80 kg. Đây là thông số đặc trưng của dây bán tĩnh (static rope).

• Mục đích: Giảm thiểu độ nhún và sự dịch chuyển của dây. Dây giãn tĩnh lý tưởng cho các hoạt động như đu dây xuống (rappelling), thám hiểm hang động (caving), cứu hộ, hoặc kéo đồ nặng. Độ co giãn thấp giúp thao tác chính xác và hiệu quả.
• Tiêu chuẩn UIAA: Độ giãn tĩnh không được vượt quá 10%.
• Ví dụ thực tế: Một đội thám hiểm hang động ở Phong Nha, Quảng Bình sử dụng dây static để thả người và thiết bị xuống một hố sụt. Dây gần như không co giãn, giúp họ kiểm soát hành trình một cách ổn định và an toàn, không bị nảy lên nảy xuống.

Khi mua dây, bạn sẽ thấy các thông số kỹ thuật in trên bao bì hoặc tem sản phẩm. Hiểu các con số này giúp bạn đưa ra lựa chọn chính xác.

• Độ giãn động (Dynamic Elongation): Thường được ký hiệu bằng biểu tượng một người rơi và một mũi tên hai chiều. Con số càng thấp, dây càng ít giãn khi ngã, tạo cảm giác "bắt" chắc chắn hơn. Con số cao hơn có nghĩa là cú ngã sẽ mềm mại hơn. Hầu hết các dây leo núi đơn có độ giãn động từ 28% đến 35%.
• Độ giãn tĩnh (Static Elongation): Thường được ký hiệu bằng biểu tượng một người đang treo và một mũi tên hai chiều. Con số này luôn nhỏ hơn 10% đối với dây bán tĩnh. Ví dụ, một sợi dây có độ giãn tĩnh 5% nghĩa là với một đoạn dây dài 100 mét, nó sẽ dài thêm 5 mét khi chịu tải 80 kg.

Việc chọn đúng loại dây dựa trên độ co giãn là yếu tố sống còn. Dưới đây là gợi ý cho các hoạt động phổ biến tại Việt Nam.

• Leo núi đá (Rock Climbing) ở Cát Bà, Hữu Lũng: Bạn bắt buộc phải dùng dây động (dynamic rope). Độ co giãn cao của nó sẽ bảo vệ bạn trong trường hợp trượt chân và ngã.
• Thám hiểm hang động (Caving) ở Quảng Bình, Bắc Kạn: Bạn cần dây bán tĩnh (static rope). Độ co giãn thấp giúp việc leo lên và đu xuống hiệu quả, an toàn và không tốn sức.
• Đu dây vượt thác (Canyoning) ở Đà Lạt: Thường sử dụng dây bán tĩnh vì nó ít bị ảnh hưởng bởi nước và có độ co giãn thấp, giúp kiểm soát tốt hơn khi di chuyển trong dòng nước.
• Cứu hộ hoặc làm việc trên cao: Luôn sử dụng dây bán tĩnh để đảm bảo sự ổn định tối đa cho người và thiết bị.

Việc đầu tư vào một sợi dây phù hợp là đầu tư cho sự an toàn của chính bạn. Luôn kiểm tra thông số kỹ thuật và chọn dây từ các thương hiệu uy tín.

Bạn không nên dùng dây động để đu dây vì hiệu ứng đàn hồi của dây sẽ gây ra cảm giác nhún nhảy khó chịu và khó kiểm soát.

Tuyệt đối không được dùng dây tĩnh để leo dẫn vì nó không hấp thụ lực, một cú ngã nhỏ cũng tạo ra lực tác động cực lớn gây nguy hiểm.

Có, dây sẽ mất dần tính đàn hồi và trở nên "cứng" hơn sau nhiều lần sử dụng, đặc biệt là sau khi chịu các cú ngã lớn.