Độ từ thiên là gì?

Độ từ thiên là góc lệch giữa hướng Bắc thực (cực Bắc địa lý) và hướng Bắc từ (hướng kim la bàn chỉ). Hiểu và áp dụng đúng giúp bạn định vị chính xác.

Định nghĩa độ từ thiên

Độ từ thiên, hay còn gọi là từ khuynh, là góc chênh lệch trên mặt phẳng ngang giữa hướng Bắc từ và hướng Bắc thực. Hướng Bắc thực là hướng tới Cực Bắc địa lý của Trái Đất, một điểm cố định. Hướng Bắc từ là hướng mà kim la bàn của bạn chỉ tới, một điểm luôn di chuyển do sự thay đổi trong từ trường Trái Đất.

Giá trị này được đo bằng độ và có thể là độ Đông (dương) hoặc độ Tây (âm). Nếu Bắc từ nằm ở phía đông của Bắc thực, độ từ thiên là Đông. Nếu Bắc từ nằm ở phía tây của Bắc thực, độ từ thiên là Tây.

Vì sao độ từ thiên quan trọng?

Bỏ qua độ từ thiên là một trong những sai lầm nghiêm trọng nhất khi điều hướng bằng bản đồ và la bàn. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến sự chính xác của phương hướng bạn đi.

• Định vị sai lệch: La bàn của bạn chỉ hướng Bắc từ, trong khi bản đồ được vẽ theo hướng Bắc thực. Nếu bạn không hiệu chỉnh sự khác biệt này, mọi hướng bạn xác định trên bản đồ và la bàn sẽ bị sai.

• Lệch hướng trên quãng đường dài: Một sai số nhỏ ban đầu có thể dẫn đến lệch hướng hàng trăm mét hoặc thậm chí hàng kilomet sau một ngày đi bộ. Ví dụ, với độ từ thiên 10 độ, sau khi đi 10 km, bạn có thể đi chệch khỏi mục tiêu khoảng 1.7 km.

• An toàn cá nhân: Trong các chuyến đi rừng, trekking ở nơi hẻo lánh, định vị chính xác là yếu tố sống còn. Việc hiệu chỉnh độ từ thiên giúp bạn đi đúng đường, tìm được nguồn nước, hoặc đến đúng điểm trú ẩn đã định.

Thông số và cách đọc

Độ từ thiên thay đổi tùy thuộc vào vị trí địa lý của bạn và thời gian. Thông tin này thường được ghi chú trên các bản đồ địa hình chuyên dụng.

• Đơn vị: Độ (°).

• Ký hiệu: Thường được biểu thị bằng một sơ đồ nhỏ trên bản đồ, cho thấy mối quan hệ giữa Bắc thực (thường ký hiệu bằng một ngôi sao), Bắc từ (ký hiệu MN), và Bắc lưới (ký hiệu GN).

• Giá trị: Ghi rõ số độ lệch về phía Đông hoặc Tây. Ví dụ: '1° West' nghĩa là hướng Bắc từ lệch về phía Tây 1 độ so với hướng Bắc thực.

• Nguồn tra cứu: Bạn có thể tìm thấy độ từ thiên cập nhật nhất cho vị trí của mình trên các trang web của cơ quan địa chất, ví dụ như trang của Cục Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA).

Cách áp dụng độ từ thiên

Việc áp dụng độ từ thiên là quá trình hiệu chỉnh la bàn của bạn để nó khớp với bản đồ. Có hai cách phổ biến để làm điều này.

Đối với la bàn không có chức năng chỉnh từ thiên

Đây là phương pháp thủ công, bạn cần cộng hoặc trừ giá trị độ từ thiên mỗi khi lấy phương vị.

• Độ từ thiên Tây: Cộng giá trị độ từ thiên vào phương vị của bạn. (West is Best, Add the Rest).

• Độ từ thiên Đông: Trừ giá trị độ từ thiên khỏi phương vị của bạn. (East is Least, Subtract the Yeast).

Ví dụ: Độ từ thiên tại khu vực là 1° Tây. Phương vị trên bản đồ là 90°. Bạn sẽ xoay la bàn đến 91° (90° + 1°) và đi theo hướng đó.

Đối với la bàn có chức năng chỉnh từ thiên

Nhiều la bàn hiện đại cho phép bạn cài đặt độ từ thiên một lần cho cả chuyến đi.

1. Xác định độ từ thiên của khu vực bạn sắp đến.

2. Dùng công cụ đi kèm hoặc một vật nhỏ để xoay vít điều chỉnh ở mặt sau hoặc trên vòng chia độ của la bàn.

3. Chỉnh vạch chỉ độ từ thiên trên la bàn cho khớp với giá trị đúng (ví dụ: 1° Tây).

Sau khi cài đặt, bạn không cần phải cộng trừ thủ công nữa. Mọi phương vị bạn đọc trên la bàn đều đã được hiệu chỉnh về hướng Bắc thực.

Ví dụ thực tế ở Việt Nam

May mắn là độ từ thiên ở Việt Nam khá nhỏ, thường dưới 2 độ. Tuy nhiên, trong các chuyến đi dài và yêu cầu độ chính xác cao, việc bỏ qua nó vẫn có thể gây ra sai lệch đáng kể.

• Sa Pa, Lào Cai: Độ từ thiên khoảng 1°20' Tây. Nghĩa là kim la bàn sẽ chỉ về hướng hơi lệch sang phía Tây so với Cực Bắc thực.

• Vườn quốc gia Cát Bà, Hải Phòng: Độ từ thiên khoảng 1°10' Tây.

• Vườn quốc gia Bidoup Núi Bà, Lâm Đồng: Độ từ thiên khoảng 0°30' Tây.

Khi đi trekking ở những khu vực này, bạn cần cộng thêm khoảng 1 độ vào phương vị la bàn của mình để đi đúng hướng trên bản đồ.

Những lỗi thường gặp

• Không hiệu chỉnh: Lỗi phổ biến nhất là quên hoàn toàn việc cài đặt độ từ thiên cho la bàn.

• Sử dụng giá trị cũ: Dùng thông số độ từ thiên trên một tấm bản đồ đã xuất bản từ nhiều năm trước. Từ trường Trái Đất thay đổi, vì vậy bạn cần giá trị mới nhất.

• Nhầm lẫn Đông và Tây: Cộng thay vì trừ và ngược lại. Điều này sẽ làm sai số của bạn tăng lên gấp đôi.

Thuật ngữ liên quan

• Bắc thực (True North): Hướng đến Cực Bắc địa lý, một điểm cố định. Các đường kinh tuyến trên bản đồ đều hội tụ tại điểm này.

• Bắc từ (Magnetic North): Hướng mà kim la bàn chỉ tới. Điểm này di chuyển liên tục.

• Bắc lưới (Grid North): Hướng Bắc được chỉ bởi các đường kẻ dọc trong hệ tọa độ của bản đồ. Hướng này thường chỉ sai khác rất nhỏ so với Bắc thực.

Câu hỏi thường gặp

Tôi có cần quan tâm đến độ từ thiên khi dùng GPS không?

Không, thiết bị GPS thường tự động tính toán và hiển thị hướng theo cực Bắc thực.

Làm sao để biết độ từ thiên ở chỗ tôi là bao nhiêu?

Bạn có thể xem trên các bản đồ địa hình cập nhật hoặc tra cứu trực tuyến trên website của NOAA.

Độ từ thiên có thay đổi nhiều không?

Mức thay đổi hàng năm rất nhỏ nhưng tích lũy theo thời gian, bạn nên kiểm tra giá trị mới nhất trước mỗi chuyến đi dài.

Nắm vững cách sử dụng độ từ thiên giúp bạn tự tin hơn trên mọi cung đường. Xem các mẫu la bàn chất lượng tại WeTrek.vn.