Hang thạch cao (Gypsum Cave) là gì?

Hang thạch cao là hang động hình thành do nước hòa tan đá thạch cao mềm, tạo ra các cấu trúc tinh thể mỏng manh, độc đáo và dễ vỡ.

Hang thạch cao là một loại hang động tự nhiên được hình thành chủ yếu bên trong các lớp đá thạch cao. Thạch cao, hay canxi sunfat ngậm nước (calcium sulfate dihydrate), là một khoáng vật mềm và có độ hòa tan trong nước cao hơn nhiều so với đá vôi (limestone). Chính đặc tính này tạo nên sự khác biệt cơ bản trong quá trình hình thành, cấu trúc và vẻ đẹp của hang thạch cao so với các hang đá vôi phổ biến mà chúng ta thường thấy ở Việt Nam.

Do đá gốc dễ bị hòa tan, các hang thạch cao thường có những thành tạo (speleothems) cực kỳ độc đáo và mỏng manh. Thay vì các khối thạch nhũ to lớn, cứng cáp như trong hang đá vôi, bạn sẽ thấy những tinh thể trong suốt, những "bông hoa" thạch cao mọc ra từ vách đá, hoặc những sợi kim lấp lánh. Đây là môi trường rất nhạy cảm, dễ bị tổn thương bởi tác động của con người.

Quá trình hình thành hang thạch cao, hay quá trình hình thành hang động (speleogenesis) trong đá thạch cao, diễn ra nhanh hơn so với trong đá vôi. Quá trình này gồm các bước chính sau:

• Nước xâm nhập: Nước mưa hoặc nước ngầm thấm qua các khe nứt trên mặt đất và chảy vào các lớp đá thạch cao bên dưới.
• Hòa tan đá: Nước tiếp xúc và hòa tan khoáng vật thạch cao. Quá trình này tạo ra các kênh, đường hầm và lối đi ngầm trong lòng đất.
• Mở rộng hang động: Theo thời gian, dòng nước liên tục bào mòn và mở rộng các lối đi này thành những hang động lớn với các phòng và hành lang phức tạp.
• Hình thành tinh thể: Khi nước chứa đầy thạch cao hòa tan thấm qua vách đá và bay hơi, các tinh thể thạch cao bắt đầu kết tinh lại. Quá trình này tạo ra những cấu trúc tuyệt đẹp như hoa thạch cao (gypsum flowers), kim thạch cao (gypsum needles) và các lớp vỏ tinh thể (gypsum crusts) phủ lên bề mặt hang.

Bạn có thể nhận biết hang thạch cao qua một vài đặc điểm khác biệt so với hang đá vôi:

Các thành tạo độc đáo

Các cấu trúc bên trong hang thường rất mỏng manh và có hình dạng đặc trưng. Chúng bao gồm các phiến thạch cao trong suốt như kính, các chùm sợi trắng muốt như bông, hoặc các tinh thể hình kim sắc nhọn. Một ví dụ nổi tiếng là những tinh thể selenite khổng lồ trong Hang Tinh Thể (Cave of the Crystals) ở Mexico.

Đá mềm và dễ vỡ

Thạch cao là một khoáng vật rất mềm, chỉ có độ cứng khoảng 2 trên thang Mohs. Bạn có thể dùng móng tay để vạch một đường lên bề mặt đá. Điều này làm cho cấu trúc của hang kém ổn định và các thành tạo cực kỳ dễ gãy khi chạm vào.

Màu sắc

Các thành tạo thạch cao thường có màu trắng, trong suốt, xám hoặc vàng nhạt. Chúng phản chiếu ánh sáng tốt, tạo ra vẻ lấp lánh khi có đèn pin chiếu vào.

Trên thế giới, có nhiều hệ thống hang thạch cao nổi tiếng. Hang Lechuguilla ở New Mexico, Hoa Kỳ, là một trong những hang động được trang trí lộng lẫy nhất với các thành tạo thạch cao hiếm có. Vườn quốc gia dãy núi Guadalupe cũng là nơi có nhiều hang thạch cao đẹp.

Tại Việt Nam, địa chất chủ yếu là núi đá vôi nhiệt đới (tropical karst). Quốc gia có hàng ngàn hang động đá vôi tuyệt đẹp như Sơn Đoòng, Hang Én, hay các hang động trong Vịnh Hạ Long. Tuy nhiên, các hệ thống hang thạch cao lớn và được ghi nhận chính thức là rất hiếm hoặc không phổ biến. Các mỏ thạch cao có tồn tại nhưng thường được khai thác công nghiệp thay vì hình thành các hang động lớn phù hợp cho thám hiểm.

Thám hiểm hang thạch cao đòi hỏi sự cẩn trọng cao độ và kiến thức chuyên môn vì tính chất đặc thù của loại hang này.

• Bảo vệ sự nguyên vẹn: Các tinh thể thạch cao cực kỳ dễ vỡ. Một cú chạm nhẹ cũng có thể phá hủy những cấu trúc mất hàng ngàn năm để hình thành. Nguyên tắc hàng đầu là không chạm vào bất cứ thứ gì.
• An toàn là trên hết: Do đá mềm, cấu trúc của hang thạch cao có thể không ổn định bằng hang đá vôi. Luôn đi cùng hướng dẫn viên chuyên nghiệp hoặc các nhà thám hiểm hang động có kinh nghiệm.
• Trang bị phù hợp: Sử dụng đầy đủ thiết bị an toàn cá nhân (Personal Protective Equipment - PPE) như mũ bảo hiểm, đèn pin đội đầu chuyên dụng, găng tay và quần áo bảo hộ. Di chuyển chậm và quan sát cẩn thận để tránh va chạm vào vách hang.
• Tuân thủ quy định: Nhiều hang thạch cao trên thế giới là khu vực được bảo vệ nghiêm ngặt. Việc tiếp cận thường yêu cầu giấy phép đặc biệt để bảo tồn hệ sinh thái mỏng manh bên trong.

Hang thạch cao có nguy hiểm không?

Có, hang thạch cao có thể không ổn định và các thành tạo rất dễ vỡ, đòi hỏi người thám hiểm phải có kinh nghiệm và đi cùng chuyên gia.

Có thể tìm thấy hang thạch cao ở Việt Nam không?

Việt Nam nổi tiếng với hang đá vôi, còn các hệ thống hang thạch cao lớn và được ghi nhận chính thức là rất hiếm.

Sự khác biệt chính giữa hang thạch cao và hang đá vôi là gì?

Sự khác biệt chính nằm ở loại đá, với thạch cao mềm và dễ hòa tan hơn nhiều so với đá vôi.

Để chuẩn bị cho mọi chuyến đi khám phá, từ hang động đến trekking, bạn cần những thiết bị đáng tin cậy. Xem các sản phẩm dã ngoại và leo núi chuyên dụng tại WeTrek.vn.