Lực phanh là gì?

Lực phanh là gì và tại sao bạn cần quan tâm?

Lực phanh (Braking Force) là chỉ số quan trọng nhất của một dụng cụ hãm (belay device). Nó thể hiện khả năng tạo ra ma sát để làm chậm và dừng sợi dây thừng đang chạy qua dụng cụ. Khi một người leo núi bị ngã, trọng lực sẽ kéo họ xuống với một lực lớn. Nhiệm vụ của người hãm (belayer) và dụng cụ hãm là tạo ra một lực phanh đủ mạnh để chống lại lực rơi đó, đảm bảo người leo được giữ lại an toàn.

Lực này được đo bằng đơn vị kilonewton (kN). Một kilonewton tương đương với lực cần để giữ một vật nặng khoảng 100 kg đứng yên. Một cú ngã khi leo núi có thể tạo ra lực tác động từ 3 đến 6 kN hoặc hơn, tùy thuộc vào độ dài cú ngã và độ co giãn của dây. Dụng cụ hãm của bạn phải tạo ra lực phanh đủ để xử lý các tình huống này.

Lực phanh hoạt động như thế nào trong thực tế?

Hãy hình dung bạn đang hãm cho một người bạn leo vách đá ở Hữu Lũng, Lạng Sơn. Người bạn bất ngờ trượt tay và rơi xuống. Sợi dây thừng kết nối với họ ngay lập tức bị kéo căng và chạy nhanh qua dụng cụ hãm trên tay bạn.

Nếu không có lực phanh từ dụng cụ, bạn sẽ không thể dùng sức tay để giữ lại một người đang rơi. Dụng cụ hãm khuếch đại sức mạnh của bạn, biến một lực giữ nhỏ từ tay thành một lực phanh khổng lồ đủ để dừng cú ngã một cách an toàn.

Các yếu tố chính ảnh hưởng đến Lực phanh

Lực phanh không phải là một hằng số. Nó phụ thuộc vào sự kết hợp của ba yếu tố chính. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp bạn tối ưu hóa sự an toàn khi leo núi.

Loại dụng cụ hãm

Mỗi loại dụng cụ hãm có cơ chế tạo lực phanh khác nhau. Dụng cụ hãm được chia thành hai nhóm chính:

Đường kính và tình trạng dây leo

Dây leo đóng vai trò trực tiếp trong việc tạo ra ma sát. Một sợi dây dày hơn sẽ tạo ra nhiều ma sát hơn khi đi qua dụng cụ hãm, dẫn đến lực phanh lớn hơn. Ngược lại, một sợi dây mỏng sẽ chạy mượt hơn và tạo ra ít lực phanh hơn.

Tình trạng của dây cũng quan trọng. Một sợi dây mới và cứng sẽ tạo lực phanh khác với một sợi dây cũ, mềm và có lông. Dây bị ướt hoặc đóng băng sẽ làm giảm đáng kể ma sát và lực phanh.

Kỹ thuật của người hãm

Dụng cụ tốt nhất cũng trở nên vô dụng nếu người hãm thao tác sai. Tay của người hãm luôn phải giữ phần đuôi dây (brake strand) ở vị trí chính xác. Vị trí và lực nắm của bàn tay này trực tiếp bổ sung vào lực phanh tổng thể. Một người hãm thiếu kinh nghiệm hoặc mất tập trung là yếu tố rủi ro lớn nhất, bất kể họ dùng dụng cụ nào.

Cách chọn dụng cụ hãm phù hợp

Việc lựa chọn dụng cụ hãm nên dựa trên kinh nghiệm, loại hình leo núi và loại dây bạn thường dùng. Bạn nên đọc kỹ thông số của nhà sản xuất. Mỗi dụng cụ hãm sẽ ghi rõ dải đường kính dây thừng mà nó hoạt động hiệu quả nhất. Dùng dây quá mỏng hoặc quá dày so với khuyến nghị sẽ làm giảm lực phanh và gây nguy hiểm.

Câu hỏi thường gặp

Lực phanh bao nhiêu là đủ?

Một dụng cụ hãm tốt cần tạo đủ lực phanh để dừng cú ngã an toàn mà không cần người hãm phải dùng toàn bộ sức lực của mình.

Dụng cụ hãm có trợ lực có an toàn hơn không?

Dụng cụ hãm có trợ lực cung cấp thêm một lớp an toàn nhưng sự an toàn cuối cùng vẫn phụ thuộc hoàn toàn vào kỹ năng của người hãm.

Tôi có nên chọn dụng cụ có lực phanh cao nhất không?

Không hẳn, một lực phanh quá lớn có thể tạo ra cú dừng đột ngột, gây khó chịu cho người leo và tạo áp lực không cần thiết lên các thiết bị khác.

Hiểu rõ về lực phanh giúp bạn đưa ra quyết định thông minh khi chọn mua và sử dụng thiết bị, đảm bảo an toàn cho mỗi chuyến đi. Xem các loại dụng cụ hãm leo núi tại WeTrek.vn.