Tự cứu hộ là gì?

Nhiều người nhầm lẫn giữa tự cứu hộ và hành động liều lĩnh. Tự cứu hộ không phải là việc bạn đơn độc đối mặt với nguy hiểm một cách thiếu suy nghĩ. Ngược lại, nó là kết quả của sự chuẩn bị kỹ lưỡng, rèn luyện có phương pháp và khả năng đánh giá tình huống một cách bình tĩnh.

Người có kỹ năng tự cứu hộ luôn ưu tiên phòng tránh rủi ro. Họ lên kế hoạch cho chuyến đi, kiểm tra dự báo thời tiết, mang đủ trang bị và luôn có phương án dự phòng. Khi sự cố xảy ra, họ không hoảng loạn. Họ dùng kiến thức đã học để ổn định tình hình, tự sơ cứu, tìm nơi trú ẩn an toàn và chờ đợi thời điểm thích hợp để di chuyển hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ. Liều mạng là đi vào vùng nguy hiểm mà không có sự chuẩn bị, trong khi tự cứu hộ là có đủ năng lực để thoát ra khỏi vùng nguy hiểm đó.

Trang bị kỹ năng tự cứu hộ là điều kiện tiên quyết cho mọi chuyến đi an toàn, đặc biệt tại Việt Nam.

• Môi trường outdoor Việt Nam phức tạp: Địa hình đa dạng từ núi cao hiểm trở ở Hà Giang, rừng rậm nhiệt đới ở Cúc Phương, đến những cung đường trekking dài ngày như Tà Năng - Phan Dũng. Thời tiết thay đổi đột ngột, nguy cơ lũ quét, sạt lở đất luôn hiện hữu.
• Sóng điện thoại yếu hoặc không có: Tại các khu vực xa xôi như đỉnh Putaleng hay trong Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, việc gọi điện thoại cầu cứu gần như là không thể. Bạn phải tự mình xử lý mọi vấn đề phát sinh.
• Lực lượng cứu hộ chuyên nghiệp còn hạn chế: Không phải ở đâu cũng có đội cứu hộ chuyên nghiệp với trang thiết bị hiện đại. Thời gian chờ đợi sự giúp đỡ từ bên ngoài tính bằng ngày, không phải bằng giờ. Trong khoảng thời gian đó, khả năng sống sót của bạn phụ thuộc hoàn toàn vào kỹ năng tự cứu hộ.

Để tự tin trong các chuyến đi, bạn cần nắm vững các nhóm kỹ năng cốt lõi sau.

Đây là kỹ năng quan trọng nhất. Bạn cần biết cách xử lý các chấn thương và vấn đề sức khỏe thường gặp.

• Xử lý vết thương: Biết cách làm sạch, sát trùng và băng bó các vết cắt, trầy xước để tránh nhiễm trùng.
• Cố định chấn thương: Nắm vững kỹ thuật băng bó và nẹp cố định khi bị bong gân, lật cổ chân, một chấn thương phổ biến khi trekking. Ví dụ, khi leo núi Bạch Mộc Lương Tử, một cú trượt chân sai lầm làm bạn bị lật cổ chân. Bạn cần dùng băng thun và gậy trekking để nẹp tạm, giảm áp lực lên chân bị thương và tiếp tục di chuyển an toàn.
• Xử lý say nắng, hạ thân nhiệt: Nhận biết dấu hiệu và có biện pháp xử lý kịp thời như tìm bóng râm, bù nước, hoặc giữ ấm cơ thể.
• Luôn mang theo một bộ sơ cứu cá nhân đầy đủ và biết cách sử dụng mọi thứ bên trong.

Mất phương hướng là một trong những tình huống nguy hiểm nhất. Kỹ năng định vị giúp bạn luôn biết mình đang ở đâu.

• Sử dụng bản đồ và la bàn: Đây là kỹ năng kinh điển không bao giờ lỗi thời, đặc biệt khi các thiết bị điện tử hết pin.
• Sử dụng thiết bị GPS hoặc điện thoại thông minh: Học cách dùng các ứng dụng bản đồ ngoại tuyến, tải trước bản đồ khu vực bạn sẽ đến. Luôn mang theo sạc dự phòng.
• Nguyên tắc S.T.O.P khi bị lạc: Dừng lại (Stop), Suy nghĩ (Think), Quan sát (Observe), Lên kế hoạch (Plan). Thay vì đi lòng vòng trong hoảng loạn, hãy bình tĩnh phân tích tình hình. Ví dụ, sương mù dày đặc bất ngờ ập xuống khi bạn đang trên đường chinh phục đỉnh Lảo Thẩn. Việc dừng lại, kiểm tra bản đồ và la bàn giúp bạn xác định lại hướng đi chính xác thay vì tiếp tục đi mò mẫm.

Khi buộc phải ở lại ngoài trời qua đêm ngoài kế hoạch, một nơi trú ẩn và một ngọn lửa quyết định sự an toàn của bạn.

• Dựng nơi trú ẩn khẩn cấp: Biết cách sử dụng tấm tăng, áo mưa, hoặc các vật liệu tự nhiên để tạo một chỗ trú khô ráo, che được gió và mưa. Điều này giúp ngăn ngừa tình trạng hạ thân nhiệt.
• Nhóm lửa an toàn: Lửa cung cấp hơi ấm, giúp sấy khô quần áo, đun sôi nước, nấu ăn và là một tín hiệu cầu cứu hiệu quả. Bạn cần biết cách chuẩn bị bùi nhùi, củi và nhóm lửa an toàn, đúng quy định để tránh cháy rừng.

Cơ thể chỉ tồn tại được vài ngày nếu không có nước.

• Tìm và làm sạch nước: Học cách nhận biết các nguồn nước an toàn. Luôn mang theo dụng cụ lọc nước cá nhân hoặc viên khử trùng nước. Đun sôi là phương pháp làm sạch nước hiệu quả nhất.
• Dự trữ thực phẩm: Luôn mang nhiều hơn lượng thực phẩm bạn dự tính cho chuyến đi. Ưu tiên các loại đồ ăn nhẹ, giàu năng lượng như thanh năng lượng, các loại hạt, trái cây sấy khô.

Kỹ năng cần đi đôi với trang bị phù hợp. Một bộ dụng cụ sinh tồn nhỏ gọn là người bạn đồng hành không thể thiếu.

• Bộ sơ cứu y tế cá nhân (First-aid kit)
• Thiết bị định vị (La bàn, GPS) và sạc dự phòng
• Dụng cụ tạo lửa (Bật lửa, đá đánh lửa)
• Dụng cụ lọc nước cá nhân hoặc viên khử trùng
• Đèn pin đội đầu và pin dự phòng
• Dao đa năng hoặc dao sinh tồn
• Tấm tăng che mưa hoặc lều sinh tồn
• Còi cứu sinh
• Một ít dây dù chắc chắn