[WeTrekology] Hướng dẫn lựa chọn thuốc chống côn trùng

Thuốc chống côn trùng nào là tốt nhất để bảo vệ bạn khỏi côn trùng đốt như muỗi, muỗi vằn, bọ ve, ruồi và các loại ruồi muỗi có kích thước cực nhỏ?

Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn thông tin về các sản phẩm chống côn trùng có nguồn gốc từ thực vật, DEET (diethyltoluamide) và picaridin, nhưng trước tiên, hãy điểm qua một số vấn đề cơ bản về loại sản phẩm này.

NHỮNG LƯU Ý CHÍNH KHI SỬ DỤNG THUỐC CHỐNG CÔN TRÙNG

• Bôi, xịt thuốc chống côn trùng lên da theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Hướng dẫn của nhà sản xuất sẽ tương ứng với các điều kiện thử nghiệm sản phẩm và thường cho biết loại côn trùng mà thuốc có thể chống được.
• Nên sử dụng loại thuốc chống côn trùng nào? Để bạn được bảo vệ khỏi côn trùng trong thời gian lâu nhất, các thành phần hoạt tính tổng hợp như DEET và picaridin có thể có tác dụng từ 4 đến hơn 10 tiếng; xem nhãn sản phẩm để biết thông tin về thời gian tác dụng của thuốc. Bạn có thể bôi, xịt thuốc thêm một lần nữa nếu muốn. Thuốc chống côn trùng chứa tinh dầu thực vật thường có tác dụng từ 30 phút đến hơn 2 tiếng.
• Bôi, xịt permethrin lên quần áo hoặc mặc quần áo được xử lý trước bằng hợp chất như quần áo chống côn trùng  Insect Shield^®. Permethrin  sẽ tiêu diệt các loại bọ ve, bọ chét ‘cư ngụ’ trên quần áo chưa xịt thuốc chống côn trùng, và ngăn muỗi không đốt xuyên qua quần áo. Lời khuyên: Không nên bôi, xịt thuốc chống côn trùng dưới lớp quần áo vì sẽ không hiệu quả. Đừng lãng phí thời gian của mình.
• Hãy sử dụng nến chống côn trùng, hương vòng chống muối và vợt muỗi quanh khu cắm trại hay ngoài vườn để đuổi muỗi. Những công cụ này đạt được hiệu quả cao nhất khi trời yên gió.
• Với những đám côn trùng nguy hiểm, hãy đội một chiếc mũ lưới (chống côn trùng). Có thể mặc thêm trang phục có lưới như áo khoác lưới và quần lưới chống côn trùng nếu cần.

Lưu ý: Thuốc chống côn trùng không có tác dụng với những côn trùng chích đốt như ong mật, ong vò võ, ong bắp cày).  

PHÂN LOẠI THÀNH PHẦN HOẠT TÍNH

*EPA: Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ

DEET (Diethyltoluamide)

Thông tin chung: Được chế tạo bởi Quân đội Hoa Kỳ năm từ 1946. Được sử dụng rộng rãi từ năm 1957. Là sản phẩm chống côn trùng được sử dụng phổ biến nhất trên thế giới. Tên khoa học: N,N-diethyl-m-toluamide hay N,N-diethly-3-methyl-benzamide.

Phân loại: Nồng độ dao động từ 10% (tác dụng trong khoảng 2 tiếng) đến 98% (tác dụng đến 10 tiếng). 30%-34% DEET với công thức bọc vi nang giải phóng có kiểm soát (Controlled-release “micro-encapsulated” fomulas) có thể bảo vệ bạn khỏi côn trùng trong 11-12 giờ. DEET được bọc trong lớp màng polymer mỏng, cho phép thuốc giải phóng dần dần.

Độ an toàn: Được kiểm tra an toàn; đã đăng ký với Cơ Quan Bảo Vệ Môi trường Hoa Kỳ EPA; đã được Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC cho phép sử dụng.

• EPA: “Dựa vào thông tin về độc tính, EPA tin rằng việc sử dụng DEET thông thường sẽ không ảnh hưởng đến sức khỏe của con người nói chung”. Có một số hiếm các báo cáo nhắc đến sự liên quan giữa DEET và co giật, tuy nhiên không có dữ liệu thí nghiệm nào xác nhận điều này.
• Được coi là một ‘chất hóa dẻo’ (plasticizer) – DEET có thể làm hư bề mặt cao su, nhựa, da, nhựa vinyl, tơ nhân tạo, vải sợi nhân tạo, và sơn; nhưng không làm hư hại các chất liệu cotton, len và nylon. Rửa sạch tay sau khi bôi thuốc. Hãy để ý đến gọng kính bằng nhựa hay cán gậy.
• DEET được sản xuất theo công thức bọc vi nang giải phóng có kiểm soát sẽ có ít hơn khả năng tác dụng như một chất hóa dẻo. Sẽ luôn chỉ có 2%-3% khối lượng DEET nằm ngoài vi nang.
• Đối với trẻ nhỏ, chỉ sử dụng sản phẩm có nồng độ DEET dưới 30%. Không sử dụng cho trẻ dưới 2 tháng tuổi.
• Không gây hại cho phụ nữ mang thai và cho con bú
• Không bôi, xịt vào vùng da bị trầy xước hoặc vùng da bị bỏng rát.

Lưu ý về tác dụng của thuốc: Khi dùng kết hợp với quần áo đã xịt permethrin, DEET được coi là ‘khắc tinh’ của bọ ve, bọ chét.

PICARIDIN

Thông tin chung: Picaridin được chế tác để thay thế cho DEET tại Châu Âu từ đầu năm 1998; được sử dụng tại Hoa Kỳ từ năm 2005. Tên khoa học: 2-(2-hydroxyethyl)-1-piperidinecarboxylic acid 1-methylpropyl ester. Còn được gọi là KBR 3023.

Phân loại: Nồng độ cao nhất hiện nay: 20%. Có tác dụng đến 8 tiếng. Xem nhãn sản phẩm. Trong tương lai, có thể có loại thuốc chống côn trùng với nồng độ picaridin cao hơn với tác dụng tốt hơn.

Độ an toàn: Không làm hư các loại vải, bề mặt và các loại vật liệu. Viện hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến cáo không nên sử dụng sản phẩm chứa picaridin cho trẻ nhỏ. Mọi thuốc chống côn trùng nên để xa tầm tay trẻ em dưới 2 tháng tuổi.

Lưu ý về tác dụng của thuốc: Có hiệu quả với các loại ruồi tốt hơn so với DEET.

DẦU THỰC VẬT TỔNG HỢP (SYNTHESIZED PLANT OILS)

Về mặt kỹ thuật, dầu thực vật tổng hợp là hóa chất, nhưng đôi khi lại được quảng cáo trên thị trường như là một loại dầu có nguồn gốc từ thực vật (plant-based) hay thảo mộc (botanicals).

Dầu bạch đàn chanh (Oil of Lemon Eucalyptus)

Thông tin chung: Đăng ký với Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA năm 2000. Tên khoa học: para-Menthane-3,8-diol (Viết tắt là PMD). Trong khi loại dầu này về mặt kĩ thuật là có nguồn gốc từ thực vật, thì đây lại là ”phiên bản” tổng hợp hóa học của dầu bạch đàn chanh, nên không được gọi là tinh dầu. Dầu bạch đàn chanh nguyên chất (pure) không được đăng ký với Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA là một chất chống côn trùng.

Phân loại: Thuốc có nồng độ 30% tinh dầu bạch đàn chanh có tác dụng lên đến 6 tiếng. Tham khảo trên nhãn sản phẩm. Không dùng cho trẻ dưới 3 tuổi vì có thể bị kích ứng da.

IR3535

Thông tin chung: Được phát triển, chế tạo tại Đức bởi hãng Merck vào đầu những năm 1980; đã đăng ký tại Hoa Kỳ năm 1999. Tên khoa học: 3-[N-Butyl-N-acetyl]-aminopropionic acid, ethyl ester. Có nguồn gốc từ alanine axit amin.

Tác dụng: Có tác dụng lên đến 8 tiếng. Tham khảo trên nhãn sản phẩm.

Độ an toàn: Theo Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA, “IR3535 được dùng như một chất chống côn trùng tại Châu Âu từ 20 năm trước và không có các tác dụng phụ nghiêm trọng. Theo kết quả kiểm tra tính độc hại, IR3535 không gây hại khi nuốt, hít phải hay tiếp xúc với da.” Viện hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ AAP không khuyến cáo sử dụng IR3535.

DẦU THỰC VẬT TỰ NHIÊN (KHÔNG TỔNG HỢP)

Thông tin chung: Dầu tự nhiên (đậu nành, cỏ chanh, tuyết tùng, sả, bạc hà, hoa oải hương, hoa phong lữ…) đều được miễn đăng ký với cơ quan EPA.

An toàn: Theo Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA, dầu thực vật tự nhiên hoàn toàn không độc hại với sức khỏe con người nhưng không có thông tin về thời gian tác dụng.

• Một số loại dầu, chẳng hạn như dầu sả (chiết xuất từ lá sả) có thể gây kích ứng da và mắt.
• Viện hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ AAP không khuyến cáo sử dụng dầu tự nhiên.
• EPA đã công bố Danh sách 31 loại ‘thuốc chống côn trùng’ có ít nguy cơ gây hại nhất (list of 31 “minimum-risk pesticides”) và đang cân nhắc yêu cầu thêm các bằng chứng về sự ảnh hưởng của các thành phần hoạt tính.

Tác dụng: Có tác dụng từ 30 phút đến hơn 2 giờ. Dầu tự nhiên có thể không có tác dụng với bọ ve, bọ chét như các loại thuốc chống côn trùng thông thường.

>>> Tham khảo sản phẩm chống muỗi Thương hiệu PARA'KITO 100% thành phần tự nhiên tại WETREK.VN

PERMETHRIN: THUỐC CHỐNG CÔN TRÙNG DÙNG CHO QUẦN ÁO

Thông tin chung: Đăng ký lần đầu với Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA với mục đích sử dụng trong nông nghiệp năm 1979. Đăng ký lần đầu với mục đích sử dụng sử dụng như một chất chống côn trùng trên quần áo trong quân đội năm 1990. Đây là một pyrethroid tổng hợp, có tác dụng như sản phẩm tự nhiên chiết xuất từ hoa cúc.

Mục đích sử dụng: Chỉ sử dụng trên quần áo. Không có hại hoặc gây kích ứng da, nhưng không tốt khi bôi, xịt lên da.

An toàn: Được Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA và Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC khuyến cáo sử dụng, permethrin được sử dụng phổ biến trong nông nghiệp để trừ sâu bệnh. Không làm hư hại bề mặt cao su, nhựa và vải. Có thể phân hủy sinh học; không tích tụ trong môi trường. Các loại thuốc xịt không tạo ra vết ố trên quần áo.

Tác dụng:

• Diệt được bọ ve, bọ chét bám trên quần áo.
• Thuốc xịt có thể có tác dụng kéo dài tới sau 5-6 lần giặt, quần áo đã được xử lý bằng permethrin có tác dụng kéo dài tới 70 lần giặt.
• Theo nhà sản xuất permethrin – Sawyer, permethrin có thể phân hủy sau 42 ngày do ánh nắng mặt trời, hay thâm chí là oxy. Sawyer khuyên bạn nên để quần áo đã xử lý bằng permethrin trong túii đen, kín khí.
• Không mùi sau khi phơi khô
• Không ảnh hưởng đến tính năng thoát ẩm của vải.

Đối với vật nuôi, có thể dùng trực tiếp lên loài chó, có tác dụng lên đến 2 tuần. Ngoài ra, thường được sử dụng cho “giường” của vật nuôi trong nhà. Cho đến khi permithrin được khô trên vải hay trên cơ thể chó, không được để mèo tiếp xúc với chúng.

LƯU Ý KHI SỬ DỤNG THUỐC CHỐNG CÔN TRÙNG VỚI TRẺ NHỎ

• Viện hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ AAP khuyến cáo không nên sử dụng thuốc chống côn trùng với trẻ dưới 2 tháng tuổi.
• Chọn sản phẩm có nồng độ DEET dưới 30%.
• Tất cả các loại thuốc chống côn trùng đều có thể gây kích ứng da của trẻ nhỏ. Nếu trẻ bị kích ứng da, hãy dùng loại khác.
• Trẻ có thể thích thuốc xịt hơn nhưng thuốc bôi thường dịu nhẹ với làn da trẻ hơn.

THUỐC ĐÃ ĐĂNG KÝ VÀ CHƯA ĐĂNG KÝ

Thành phần hoạt tính có tác dụng làm cho thuốc chống côn trùng hiệu quả. Thuốc chống côn trùng được coi là một loại thuốc trừ sâu và phải đăng ký với Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA trước khi lưu hành trên thị trường.

Tuy nhiên, hơn 30 thành phần hoạt tính có nguồn gốc từ dầu thực vật không phải đăng ký với Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA. Nghĩa là chúng không nguy hại cho sức khỏe của con người mà vẫn có tác dụng hiệu quả.

Đã đăng ký: Đăng ký nghĩa là nhà sản xuất thuốc chống côn trùng sẽ cung cấp cho Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA toàn bộ thông tin về kiểm nghiệm các thành phần hoạt tính của sản phẩm theo cách sử dụng ghi trên nhãn sản phẩm, và được đánh giá là hiệu quả và an toàn với sức khỏe con người. Sản phẩm đã đăng ký sẽ có số đăng ký EPA (thường được ghi trên nhãn sau). Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC công nhận việc sử dụng thuốc chống côn trùng đã đăng ký để bảo vệ con người khỏi các loại côn trùng gây bệnh.

Ví dụ: DEET, picaridin, dầu bạch đàn chanh, IR3535.

Chưa đăng ký: Cơ quan Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA đã công bố Danh sách 31 loại “thuốc chống côn trùng” có ít nguy cơ gây hại nhất – có các thành phần nguồn gốc từ thực vật (cả thành phần hoạt tính và thành phần trơ) mà EPA kết luận là “hiển nhiên an toàn khi sử dụng”. Những thành phần này không cần các thông tin chứng minh tính hiệu quả. Do đó, các loại thuốc chống côn trùng nằm trong danh sách này có thể tự quảng cáo là “Đã được EPA phê duyệt; hoàn toàn tự nhiên”. Tuy nhiên, chúng không có thời gian tác dụng cụ thể - trong khoảng từ 30 phút đến hơn 2 tiếng – ngắn hơn so với tác dụng của các chất tổng hợp.

Ví dụ: Tinh dầu thực vật như sả, tuyết tùng, hoa phong lữ… hay tinh dầu có nguồn gốc từ thực phẩm như dầu bắp và đinh hương.

CÔN TRÙNG TRUYỀN BỆNH

Những bệnh nào gây ra bởi côn trùng và những côn trùng nào truyền bệnh? Dưới đây là những thông tin do Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC và Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ FDA cung cấp.

Muỗi Virus Tây sông Nin và Virus viêm não St. Louis: Muỗi là trung gian truyền hai loại bệnh này. Bất kỳ thành phần hoạt tính nào đã đăng ký với EPA sẽ đều có tác dụng.

Bọ ve, bọ chét là loại côn trùng truyền bệnh Lyme, sốt màng não miền núi (Rocky Mountain spotted fever - RMSF), bệnh lê dạng trùng (Babesiosis). CDC khuyên nên sử dụng kết hợp quần áo được xử lý bằng Permethin và DEET để chống lại kẻ thù nguy hiểm này.

Sốt rét: Để bảo vệ khách du lịch khỏi các loại muỗi truyền bệnh sốt rét, CDC khuyên sử dụng thuốc chống côn trùng, quần áo đã được xử lý bằng thuốc chống côn trùng, màn và các loại dược phẩm phòng ngừa.

Ngoài ra, muỗi cũng là kẻ truyền nhiễm các loại bệnh như sốt vàng da (có vắc xin phòng bệnh được sản xuất trong nước hoặc nhập khẩu từ nước ngoài), sốt xuất huyết dengue,  viêm não Nhật Bản và Sốt Chikungunya.

Rệp BugBand, một nhà sản xuất thuốc chống côn trùng ủng hộ việc sử dụng tinh dầu chứa geraniol – cung cấp một loại sản phẩm không độc hại được đặc chế để trị các loại rệp, trứng và ấu trùng rệp. Sản phẩm này chưa được đăng ký với EPA.

WETREKOLOGY