Xung lũ (Flood Pulse) là gì?

Xung lũ (Flood Pulse) là sự dâng và rút nước theo mùa của các con sông, mở rộng ra vùng ngập lũ, mang lại phù sa và dinh dưỡng cho hệ sinh thái.

Xung lũ là một khái niệm trong sinh thái học. Nó mô tả sự di chuyển của nước từ lòng sông chính ra vùng ngập lũ ven sông và sau đó rút đi. Đây là một chu kỳ tự nhiên diễn ra hàng năm, không phải là một trận lụt bất thường gây hại. Chu kỳ này tạo ra một vùng chuyển tiếp động giữa môi trường nước và môi trường cạn, gọi là vùng chuyển tiếp thủy sinh (aquatic-terrestrial transition zone - ATTZ). Vùng này có tính đa dạng sinh học cao và năng suất sinh học lớn.

Quá trình xung lũ diễn ra theo các giai đoạn rõ ràng, gắn liền với nhịp điệu của tự nhiên. Bạn có thể hình dung nó qua các bước sau:

1. Giai đoạn nước dâng: Khi mùa mưa đến, lượng nước ở thượng nguồn tăng lên. Mực nước trong sông dâng cao và bắt đầu tràn qua bờ, lan vào các vùng đất thấp ven sông như đồng ruộng, rừng và vùng đất ngập nước.

2. Giai đoạn ngập đỉnh: Nước bao phủ một khu vực rộng lớn. Trong thời gian này, nước mang theo phù sa, chất dinh dưỡng và các sinh vật từ sông vào vùng ngập lũ. Đây là thời điểm hệ sinh thái bùng nổ sự sống.

3. Giai đoạn nước rút: Khi mùa khô bắt đầu, lượng nước từ thượng nguồn giảm. Nước từ vùng ngập lũ từ từ rút trở lại lòng sông chính. Quá trình này mang theo các chất hữu cơ và sinh vật từ vùng ngập lũ trở về sông.

Xung lũ không chỉ là một hiện tượng thủy văn. Nó là nhịp đập của nhiều hệ sinh thái sông ngòi trên khắp thế giới. Vai trò của nó rất quan trọng:

• Bồi đắp phù sa: Nước lũ mang theo lượng phù sa màu mỡ từ thượng nguồn và lắng đọng lại trên các vùng đồng bằng. Điều này giúp đất đai trở nên phì nhiêu, lý tưởng cho nông nghiệp.

• Tăng cường đa dạng sinh học: Vùng ngập lũ tạm thời cung cấp môi trường sống, nơi sinh sản và kiếm ăn cho nhiều loài cá, chim nước, lưỡng cư và côn trùng. Các loài cá di chuyển từ sông vào vùng ngập lũ để đẻ trứng và nuôi con non.

• Cải tạo môi trường: Xung lũ giúp rửa trôi các chất ô nhiễm, phèn và mặn tích tụ trong đất trong mùa khô. Nó làm sạch hệ sinh thái và duy trì sự cân bằng tự nhiên.

• Duy trì thảm thực vật: Nhiều loài thực vật ngập nước phụ thuộc vào chu kỳ ngập và khô của xung lũ để phát triển. Hạt giống của chúng cần điều kiện ngập nước để nảy mầm.

Tại Việt Nam, hiện tượng "mùa nước nổi" ở Đồng bằng sông Cửu Long là một ví dụ điển hình và quen thuộc về Xung lũ. Hàng năm, từ khoảng tháng 7 đến tháng 11 âm lịch, nước từ thượng nguồn sông Mekong đổ về, làm ngập các cánh đồng rộng lớn ở các tỉnh như An Giang, Đồng Tháp.

Mùa nước nổi không phải là thiên tai. Nó là một "món quà" của thiên nhiên. Nước lũ mang cá tôm vào đồng ruộng, tạo sinh kế cho người dân. Nước cũng mang phù sa về bồi đắp cho đất, giúp vụ lúa tiếp theo bội thu. Các khu bảo tồn như Vườn quốc gia Tràm Chim (Đồng Tháp) trở thành điểm đến lý tưởng cho các loài chim di cư, bao gồm cả sếu đầu đỏ quý hiếm, nhờ nguồn thức ăn dồi dào do xung lũ tạo ra.

Các hoạt động của con người đang làm thay đổi chu kỳ xung lũ tự nhiên. Việc xây dựng các đập thủy điện ở thượng nguồn sông Mekong đã giữ lại một lượng lớn nước và phù sa. Điều này làm giảm cường độ của xung lũ ở Đồng bằng sông Cửu Long. Lượng phù sa về đồng bằng ít hơn, cá tôm cũng ít hơn, ảnh hưởng trực tiếp đến nông nghiệp và đời sống người dân.

Việc xây dựng đê bao khép kín để canh tác lúa ba vụ cũng ngăn nước lũ tràn vào ruộng. Điều này tuy giúp tăng sản lượng lúa nhưng lại làm mất đi lượng phù sa tự nhiên, khiến đất đai suy thoái nhanh hơn và nông dân phải dùng nhiều phân bón hóa học hơn.

Mùa nước nổi là thời điểm tuyệt vời cho các hoạt động khám phá ngoài trời. Bạn có thể chèo thuyền kayak hoặc SUP len lỏi qua những khu rừng tràm ngập nước, ngắm nhìn các loài chim và trải nghiệm cuộc sống sông nước độc đáo.

Tuy nhiên, bạn cần chuẩn bị kỹ lưỡng:

• An toàn là ưu tiên: Luôn mặc áo phao khi tham gia các hoạt động dưới nước. Nước sâu và chảy xiết có thể nguy hiểm.

• Trang bị phù hợp: Sử dụng túi khô chống nước để bảo vệ các thiết bị điện tử và đồ dùng cá nhân. Quần áo nhanh khô sẽ giúp bạn thoải mái hơn.

• Tìm hiểu thông tin: Kiểm tra dự báo thời tiết và tình hình nước lũ tại địa phương trước chuyến đi. Tôn trọng văn hóa bản địa và tuân thủ các quy định tại các khu bảo tồn.

Không, xung lũ là hiện tượng tự nhiên theo mùa và có lợi, trong khi lũ lụt là thiên tai đột ngột, có sức tàn phá lớn.

Xung lũ bồi đắp phù sa màu mỡ cho đồng ruộng, rửa trôi phèn mặn và tiêu diệt sâu bệnh, giúp giảm chi phí phân bón và thuốc trừ sâu.

Chèo thuyền kayak, SUP, câu cá, và quan sát chim tại các vùng đất ngập nước là những hoạt động trải nghiệm tuyệt vời vào mùa này.

Để chuẩn bị cho những chuyến đi khám phá mùa nước nổi, bạn cần các trang bị phù hợp. Xem các sản phẩm thuyền kayak, áo phao và túi khô chống nước tại WeTrek.vn.